دکتر جلال جلال شکوهی رئیس انجمن رادیولوژی در گفتوگو با «مدیریت تصویربرداری پزشکی»؛
تعطیلی مراکز رادیولوژی تا چند سال آینده
اولین تکنیک و مدالیته تصویربرداری مدرن به کشف اشعه ایکس توسط ویلیام رونتگن در سال ۱۸۹۵ بازمیگردد. بیشتر تلاشهای فیزیکی برای پیشبرد سیستمهای رادیوگرافی و تصویربرداری با اشعه ایکس نظیر نمایشگرهای تشدید کننده، مقطع نگاری، چرخاندن مجراهای آندی و … در ۱۰ تا ۲۰ سال پس از آن رخ داد. با اینکه سالها از اولین تصویر ثبت شده از بدن انسان گذشتهاست اما همچنان مشکلات رادیولوژیستها در ایران برقرار است. برخی بر این باورند که تعرفههای بسیار پایین در این حوزه و نرخ ارز بسیار آسیبزننده شده است و تا چند سال دیگر ممکن است شاهد تعطیلی مراکز رادیولوژی باشیم. یکی از این افراد، جلال شکوهی، رئیس انجمن رادیولوژی است. او ۱۸ مرکز تصویربرداری در تهران راهاندازی کردهاست و اعتقاد دارد که در شرایط فعلی دیگر امکان این کار برای او وجود ندارد و محال است که یک پزشک تازهکار در این حوزه به دلیل قیمتهای بالا بتواند مرکز رادیولوژی راهاندازی کند. در ادامه گفتوگو با او را میخوانید:
با اجرایی شدن طرح تحول نظام سلامت آیا چالشهایی برای حوزه رادیولوژی و کسانی که در این صنف مشغول هستند، ایجاد شد؟
سالها است که بزرگترین مسئله و چالش در حوزه رادیولوژی مسئله تعرفه است. مشکلی که حتی پیش از اجرایی شدن طرح تحول نظام سلامت نیز وجود داشتهاست. به دلیل اینکه خریدهای مورد نیاز این حوزه از طریق ارز صورت میگیرد و فروشهای آن در کشور به صورت ریالی است آن هم با یک ریال نارسا. بیش از ۹۰ درصد تجهیزات این بخش در خارج از کشور تولید و وارد کشور میشود. به طوریکه رشته تصویربرداری پزشکی وابستگی نزدیک و ۱۰۰ درصدی به منابع ارزی دارد. متاسفانه به خاطر شرایط اقتصادی کشور، با افزایش نرخ ارز، بهای بسیاری از کالاها و تجهیزات مورد استفاده در مطبها و مراکز رادیولوژی رشد ۲ تا چند برابری داشته است. طبیعتا مشکلات عدیده ای برای رادیولوژیستها و مراکز تصویربرداری پزشکی وجود دارد. ضمن اینکه مشکلات این حوزه تنها وابسته به نرخ ارز نیست بلکه تحریمهای بین المللی اعم از تحریمهای بانکی و فروش قطعات و تجهیزات به ایران نیز سالها باعث ایجاد مشکلات عدیدهای برای این حوزه شده است. این موضوع به قیمت کالاها و تجهیزات مورد استفاده در بخش پزشکی افزوده است. اگر وضعیت کنونی ادامه پیدا کند تا چند سال آینده مراکز رادیولوژی تعطیل خواهندشد. به دلیل اینکه این مراکز نمیتوانند دستگاههای کاربردی خود را عوض کنند. تعرفههای حوزه رادیولوژی در سطحی پایین است که آن را با تعرفههای آرایشگاه مقایسه میکنند و اکنون به معظلی جدی در این حوزه تبدیل شدهاست. تحقیقات نشان دادهاست که خدمات تصویربرداری شامل عکس از قفسه سینه (ریه)، سونوگرافی رحم و تخمدان، سی تی اسکن مغز و ام آرآی کمر، بین ایران، چهار کشور همسایه و سه کشور غربی نه تنها تفاوت فاحشی با کشورهای پیشرفته دارد، بلکه از کشورهای در حال توسعه همسایه ایران هم به مقدار چشمگیری کمتر است.
تحریمهای چند سال گذشته چه تاثیری بر این حوزه داشت و آیا با برداشته شدن تحریمها رخدادهای مثبتی را شاهد بودید؟
تحریم ها تاثیر بسیاری بر افزایش هزینههای تجهیزات رادیولوژی داشت. تحریمها شرایط را برای رادیولوژیستها بدتر کرد و هنوز با برداشته شدن تحریمها نتوانستهایم در این حوزه، تاثیر مثبتی ببینیم. در واقع باید مسائل مربوط به سلامت و درمان مردم را از بازیهای سیاسی مصون نگهداشت. اما شاهد بودیم که خدمات پزشکی بهویژه در رشتههایی مانند رادیولوژی که با لوازم وارداتی سروکار دارند، بیشترین آسیب ها را از تحریمها متحمل شدند. در تحریمها انتقال پول و تقابل ارزی بسیار سخت شد و هنوز سختیهای آن وجود دارد. به دلیل اینکه ارزی که چندین سال پیش به ازای یک دلار، هزار و اندی تومان به پول ایران بود اکنون قیمت هر دلار، چهار هزار و اندی است. از طرفی دیگر ارسال پول به شدت مشکل دارد و در نتیجه دستگاهها به چهار یا پنج برابر قیمت واقعی رسیده است. در حالیکه تعرفهها حتی به دو برابر نرسیدهاست. اگر در بعضی مواقع چشمگیر تعرفهها بالا رفته است به این علت بوده که در ابتدا قیمتها بسیار پایین بوده و بالا رفتن آن چشمگیر شدهاست اما دردی از رادیولوژیستها را درمان نکرده است. در چند سال اخیر با برداشتن شدن تحریمهاه هیچ تغییری در این حوزه ایجاد نشدهاست. اگر قیمت دلار و یورو پایین آمده بود میتوان گفت که شرایط بهتر میشد اما این اتفاق رخ نداد.
تعرفهها در این حوزه تا چه اندازه واقعی است؟
باید به موضوع تعرفهها توجه ویژه داشت چرا که اگر تعرفه واقعی نباشد روی کیفیت کار و کمیت ارائه خدمات اثر خواهد گذاشت. لذا تصمیمگیران در این حوزه باید واقعیتها را در نظر بگیرند. در حال حاضر ۲۳۰۰ تا ۲۴۰۰ رادیولوژیست فعال در کشور داریم این آمار طی دو سال آینده بیشتر خواهد شد ولی با این وجود در برخی از نقاط در کشور با کمبود رادیولوژیست مواجه هستیم و مناسب نبودن تعرفهها به ویژه در بخش دولتی سبب شده از شدت علاقه در این رشته کاسته شود. حتی خود وزیر بهداشت هم به این موضوع معترف هستند که این تعرفههای رادیولوژیستها واقعی نیست و تنها پاسخ این است که ما شما را درک میکنیم اما پول نداریم.
در بخشهای دیگر درمانی یکی از نقدهای مطرح شده در طرح تحول نظام سلامت افزایش تعداد مراجعهکنندگان بودهاست. این مورد تا چه حد در مراجعهکنندگان به مراکز تصویربرداری دیده شده است؟
تعرفههای دولتی فرانشیز یا حق فنی ندارد و از دید مردم ارزانتر شدهاست. مراجعهکنندگان خیلی زیاد شده است که آن هم تنها مربوط به بخش دولتی است. به این علت که برخی از دولتیها اصلا فرانشیز نمیگیرند. زمانی که مراکز درمانی فرانشیز نگیرند، مراجعه بیشتر میشود. مواردی است که مراجعهکنندگان برای تخفیف مراجعه میکنند در حالیکه تخفیف دادن نیز جزئی از تعرفه محسوب میشود و تخفیف دادن موجب افزایش تعداد بیمارمیشود. بنابراین این مورد هم از نقطه نظر بیمهها غلط است. نگاه به این حوزه باید اصلاح شود. در بین دولتمردان این حوزه و حتی همکاران رادیولوژیست این القا صورت گرفته که رادیولوژی با ثروت قرین است ولی این بعد هزینه بری کلان رشته، به عمد مغفول میماند. حتی به مردم القا میشود که ببینید چقدر از پول شما و بیمهها به بخش رادیولوژی و تصویربرداری به معنای اعم پرداخت میشود در حالی که ضرر و زیان و دریافت سرمایه این مراکز از نگاه ها دور است. رادیولوژی تنها رشته پزشکی غیر داخلی است که از تعرفههای زیرمیزی به دور است و ۹۵ درصد بیمارانش را بخش بیمه تقبل کردهاست و با تاخیر وصول های آنچنانی مطالبات، این مراکز را اداره می کند. بر خلاف تبلیغ فعلی رادیولوژیستها به شدت مراعاتکننده حال بیماران و حتی دولت هستند. مراکز متعددی وجود دارد که با تعرفههای اعلامی دولت سرویسهای بدون فرانشیز ارائه داده است و هنوز قادر به دریافت حقوق خود از محل طرح تحول سلامت نشده اند.
از نظر شما برای رفع کاستیها و چالشهای موجود در حوزه تصویربرداری دولت و سایر نهادها چه راه حلی را میتوانند انتخاب کنند؟
هر رشتهای نیاز به یک مدیریت و یک اقتصاد دارد تا بتوان آن را پیش برد و اگر به این مساله توجه نکنیم، ممکن است نتوان آن را ادامه داد. به طور مثال در حوزه رادیولوژی نیز اگر هزینهها نسبت به درآمد بیشتر باشد، سبب بروز مشکلات اقتصادی و مدیریتی در این حوزه خواهیم شد. بسیاری از مراکز جامع رادیولوژی نیاز دارند که دستگاههای جدید خریداری کرده تا خدمات بهتری را به مردم ارائه دهند ولی به دلیل مشکلات اقتصادی اکنون این شرایط برایشان مهیا نیست. به طور مثال قیمت یک دستگاه MRI، چندین میلیارد است و هر مرکزی توان خرید آن را ندارد. زمانی هم که درخواست وام میشود این وام تا حدود ۱.۵ میلیارد تومان آن هم در قبال وثیقه ملکی بوده لذا این مساله مراکز رادیولوژی را با چالشهای زیادی مواجه کرده است. باید در نشست با حوزه آموزشی و درمانی وزارت بهداشت، به صورت سمینار، برای نوشتن و ترسیم جغرافیای پخش فعلی نیروها به تفکیک تجربه و جنسیت و مانده طرح و تعهد قدم برداریم و بر اساس آن نقاط ضعف را انتخاب و در پوشش آنها اقدام عملی و متقابل کنیم. تعریف امتیازهای خاص در مناطق محروم و معافیت های مالیاتی و…، تسهیلات ویژه سرمایه گذاری در شهرهای غیر برخوردار می تواند پیشنهاد شود. یکی از این مشکلات مربوط به تعریف جایگاه متخصص رادیولوژی در نظام درمان کشور است. بانگاهی گذرا به سایر نقاط جهان شاهد آن هستیم که در تمامی آنها، رادیولوژی دارای جایگاه والائی در تشخیص بیماریها انجام پروسههای مداخلهای با کاهش قابل ملاحظه خطرات و عوارض تحت روشهای مختلف رادیولوژیک، پیگیری روند درمان بیماریهای مختلف عفونی و التهابی و سرطانی و در انتها تأیید تکمیل روند درمانی یا کنترل آنها داشته و دارد. نقش تخصص رادیولوژی نیز، نقشی حساس به عنوان عامل و مسئول انجام پروسههای فوق است. متأسفانه در ایران دیدگاه، قوانین و سازکارهای بخش درمان کشور مبتنی برنگاهی تاریخی بوده و هیچ تناسبی با پیشرفتهای گسترده در روش ها و مدالیتههای گوناگون و نوین رادیولوژی ندارد. همچنین کارگروهی مرکب از بدنه دولت و انجمن رادیولوژی باید در مورد برنامههای آموزشی و نیازهای میان مدت و دراز مدت مناطق بر اساس سطح بندی جمعیتی تعریف و حتی اعلام عمومی شود.
نظر شما در این طرح تحول نظام سلامت چه مواردی مغفول مانده و چگونه میتوان به عدالت درمانی در سطح کلان را این مسیر دست پیدا کرد؟
طرح تحول نظام سلامت در زمان مناسبی اجرا شد اما تعداد استفادهکنندههای آن طرح بسیار بالا بود. فرانشیز به شدت کم یا برداشته شد که هجوم بیماران به مراکز درمانی را در پی داشت. در سراسر دنیا برای استفاده از بیمهها همگانی یکسری محدودیتهای استفادهای وجوددارد اما در کشور ما گفته شده که تمامی مردم را بیمه میکنیم و هر کسی میتواند برای استفاده با تشخیص خودش از خدمات استفاده کند. این مورد اعلام زیادی خدمت است. باید از ابتدا قشری را برای این بیمه در نظر میگرفتند و بعد آن را گام به گام گسترش میدادند. باید برای ادامه این روند باید ردیف بودجه در نظر گرفته شود و نظام ارجاع پزشکی خانواده را ایجاد کنندکه مردم ابتدا به پزشکان خانواده مراجعه کنند و بعد از آن به نزد پزشک متخصص بروند.